De Cirkel is rond – het beeld door Siemen Bolhuis

Een beeld voor de binnentuin van zeven hardstenen reliëfs die samen een cirkel vormen, gelegd in een vloer van gebroken leisteentjes.

De cirkel staat voor het leven en de zeven delen voor zeven levensstadia. Peuter, kind, puber, jong volwassene, volwassene, oudere en oude mens.

Het is een levenspad met in elk stadium één paar afdrukken van lopende voeten. De eerste voeten zijn peutervoetjes en de laatste paar van de oude mens.

Ze staan voor het leven van die ene man of vrouw die het laatste stukje van zijn of haar leven in Archipel komt wonen en daar zeer waarschijnlijk zal sterven.

Ondanks dat deze levenscirkel uit losse stukken bestaat is de indruk ervan dat het een geheel is. En dat dat geheel helemaal is afgelegd. Alles tussen geboorte en sterven. Het is vol-maakt.

Tussen de delen is ruimte. Die staat voor wat we zijn vergeten. Al dan niet dementerend.

Maar ook deze ruimte is onderdeel van de cirkel. Dat is ook volmaakt.

De grootte van het oppervlak is bij elke fase anders. Zo ook de diepte van het reliëf. Tot een jaar of 50, misschien 60 wordt de indruk op het leven en de ruimte die wordt ingenomen groter. Daarmee ook de grootte van de steen en de diepte van het reliëf. Daarna neemt dat weer geleidelijk af.

De voetafdrukken zijn van goud. Dat wat we neerzetten is van waarde. Het zijn ook de momenten waarin we het leven heel bewust ervaren en die letterlijk goud waard zijn. Het is de schoonheid van het leven.

In het midden staat het vuur. Hier als het middelpunt van het bestaan. Allereerst als symbool voor de Liefde. Of als de levenswil, de dynamiek, de strijd en de schoonheid van het leven.

Het vuur is ook al aanwezig in de dynamiek van het lopen en in de glans van het goud.

Tot slot is het een archipel van acht eilandjes van hardsteen in een zee van leisteentjes.

De lantaarn in het midden is een bestaand element van het Finse merk Ittala.

De ruimte rond de cirkel is zodanig dat er gemakkelijk een kring van mensen omheen kan staan.
Het vierkant waar de cirkel in ligt heeft een maat van 4.20 meter bij 4.20 meter.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

De Cirkel is rond – het verhaal door Hein Walter



Zorgcentrum Archipel
Zorgcentrum Archipel in Almere Literatuurwijk heeft een beschermde afdeling, Archipelhof, ook wel Herman Linzelhof genoemd. Er is daar ruimte voor tweeënveertig dementerende ouderen, verdeeld over zes woningen: kleinschalig wonen met goede zorg. De bewoners worden er uitgedaagd om, zolang als het gaat, mee te helpen bij het dagelijkse huishouden, zoals was vouwen, aardappelen schillen. Er is in elke woning een keuken, daar wordt elke avond gekookt.
Zorg op maat, de zorg van de toekomst met aandacht voor de persoonlijke beleving.
Kunst en ruimte voor geestelijke en creatieve ontplooiing spelen in deze manier van zorg geven een belangrijke rol.

Kunstenaar in de zorg
Ik heb nu bijna anderhalf jaar mijn atelier in Zorgcentrum Archipel. Mijn situatie is bijzonder, misschien zelfs wel uniek: ik ben als kunstenaar in Archipel werkzaam en in die hoedanigheid werk ik met mensen die dementeren. Geen dagbesteding, maar kunst. Ze maken tekeningen en schilderijen op mijn atelier, ik maak poëzie met ze en ik voer ook (filosofische) groepsgesprekken. Ik heb een bundel uitgegeven met hun poëzie, ik maak tentoonstellingen met hun werk en ik heb een rubriek in een digitaal tijdschrift over mijn werk in Archipel. Maar mijn atelier gebruik ik ook voor mijn eigen werk als beeldend kunstenaar en daardoor komen er ook mensen uit de kunstwereld in Archipel.
Ik heb ervaren dat ik als kunstenaar iets kan geven aan bewoners en personeel, iets toe kan voegen aan de zorg – ideeën, impulsieve daadkracht en creatieve energie, beweging, contacten – dat ze niet hebben gemist toen ik er nog niet werkte, maar waar ze ontzettend blij mee zijn nu ze hebben ervaren wat kunst teweeg kan brengen.
Mijn werk met mensen die dementeren kan ik samenvatten door te zeggen dat ik hun individualiteit en hun creativiteit centraal laat staan. Ze maken werkelijk mooie dingen en daardoor realiseert iedereen zich dat de dementerende oudere een individu blijft met een eigen persoonlijkheid die wel degelijk in staat is tot groei en ontwikkeling.

Vorm
Mij viel het op dat de zorg voor de bewoners in Archipel goed is, dat er respectvol en aandachtig voor de ouderen gezorgd wordt, maar ik zag ook dat er wat ontbrak. Vorm. Vroeger was er overal vorm, vooral door godsdienst en religie gegeven. Rituelen, manieren en waarden waren door religieuze tradities ontstaan en in leven gehouden. Nu de kracht van de godsdienst is afgenomen, is ook de vorm aan het verdwijnen. Hoe verwelkom je een bewoner, hoe laat je iemand zich thuis voelen, welke rituelen durf je te gebruiken, en welke rituelen mogen bij bepaalde bewoners juist niet? Door het gebrek aan vorm en vaste rituelen is de verwelkoming afhankelijk van wie er op een bepaald moment werkt. En het is voor de verpleging eigenlijk ook teveel gevraagd om een goede ceremonie te ontwikkelen en te onderhouden. Dus het schiet er vaak bij in. Terwijl juist die eerste momenten waarop nieuwe bewoners (en familie) in hun nieuwe woonomgeving zijn, zo’n geweldige kans bieden om iemand zich thuis en welkom te laten voelen.
Vorm is goed voor iedereen, maar essentieel voor mensen die dementeren. Vorm geeft houvast, ritme, herhaling. Vorm bindt.
Er moet gezocht worden naar een nieuwe vorm voor een ritueel waar zowel aan loslaten als aan thuiskomen ruimte wordt gegeven. Vorm… dat is het terrein van de kunst! Altijd geweest.

Vraag
Het personeel en directie hebben aan mijn werk gezien welke positieve energie kunst heeft op de bewoners. Dat was een goede bodem om verder te praten over mijn samenwerking met Siemen Bolhuis en te vertellen over onze ervaringen met kunstwerken in andere wooninstellingen. Na een gesprek op zijn atelier over rituelen en ceremonies hebben ze aan Siemen de vraag gesteld om iets te bedenken dat kan helpen bij het ontwikkelen van nieuwe rituelen.
Pas toen Siemen een paar maanden later het ontwerp presenteerde, begrepen ze werkelijk de impact van hun vraag en zagen ze goed wat er nu niet was. Ze omarmden het ontwerp met groot enthousiasme en ze wilden het eigenlijk meteen hebben! Maar de benodigde budgetten moesten toch wel eerst gevonden worden.

Dementie – afscheid nemen
Dementie. Als samenleving krijgen we, door de vergrijzing, te maken met een enorme groei van het aantal ouderen die lijden aan deze ziekte; dan gaat het op macroniveau vooral over de beheersing van de zorgkosten. Wie er van dichtbij mee te maken krijgt, zo heb ik gezien, wordt geconfronteerd met het menselijke drama, met lichamelijke en geestelijke aftakeling, verlies en verdriet. De familieleden voelen zich tekort schieten, machteloos, ze moeten gedwongen loslaten; tegelijk willen ze de beste zorg en zijn ze vaak heel betrokken. Dementie is voor de dementerende oudere, maar ook voor de familie helaas vaak een eenzaam proces.
Dit kunstwerk helpt de dementerende bewoner, omdat het helder is en op een duidelijke manier de schoonheid van het leven verbeeldt, het volledige leven dat alle fasen en momenten omvat.
Dit kunstwerk zal de familie helpen om afscheid te nemen van hun geliefde (bij het sterven, maar ook de verhuizing naar een beschermde afdeling betekent afscheid nemen van een periode), omdat het vorm geeft aan hun gevoel.  Door het vaste gebruik van het kunstwerk wordt er tijd genomen voor het gevoel, het verdriet, het afscheid, wordt het erkend. Het kunstwerk maakt ook duidelijk dat de familie niet alleen staat. En het kunstwerk creëert de rust om stil te staan bij het leven, bij de ontwikkeling van jong naar oud, van kleine stappen naar grote, en laat middels vorm zien dat alle stappen, hoe groot of klein ook, zelfs de vergeten stappen, van goud zijn.

De Cirkel is rond
Het kunstwerk dat Siemen Bolhuis heeft ontworpen, ‘De Cirkel is rond’, is de plaats waar de ceremonie zal plaatsvinden als er nieuwe bewoners komen, en ook de plaats waar afscheid wordt genomen van een bewoner als die is gestorven. Het kunstwerk zal de eenheid binnen de woongroepen versterken, maar het zal ook ondersteunend zijn in het verwerken van het verdriet. Het kunstwerk geeft ruimte! Ruimte om samen te zijn, om na te denken, om te bidden, om te overwegen, maar ook om spelenderwijs over het leven en de dood te spreken.
Het is universeel. Het is een kunstwerk waar zowel de mensen die niet religieus zijn als de mensen met een Christelijke achtergrond zich thuis zullen voelen.