Onpartijdigheid als inspiratiebron

Wat een bijzondere opdracht!

Het onderwerp van de penning, Koning Willem Alexander (en de manier waarop hij invulling geeft aan het koningschap), sluit naadloos aan bij een thema dat in mijn werk vaak terugkeert: een veilige plaats waar geen oordeel bestaat.
Het gebeurt zo snel en zo makkelijk, voor we het weten geven we een mening, hebben we kritiek, oordelen we.
Zijn er in onze maatschappij plaatsen waar niet geoordeeld wordt? Niet veel.
In dat licht is de rol van de Koning in onze samenleving bijzonder.
De Koning wordt geacht onpartijdig te zijn; hij mag geen persoonlijk oordeel naar buiten brengen. Deze uitzonderlijke beperking is bepalend voor zijn functioneren.
Als Koning mag hij geen gebruik maken van, zoals wij dat als Nederlanders allemaal wel mogen, het recht op vrije meninguiting. Als hij dat wel zou doen, zou de kans bestaan dat hij met zijn uitspraken verdeeldheid zou zaaien, dat de ene Nederlander zich erdoor gesterkt en de andere Nederlander zich erdoor uitgesloten zou voelen.
Ondanks alle verschillen van ras, religie en cultuur vertegenwoordigt hij door zijn neutraliteit de eenheid van alle Nederlanders. Daarmee is hij een belangrijk verbindend element in onze samenleving. Zijn functie is als het ware een vrijplaats, een plaats waar niet geoordeeld wordt.
Ik zie Willem-Alexander als een dynamische en tegelijk zachte man met veel talenten. Als prins kon hij veel energie stoppen in zaken van publiek belang die ook overeen kwamen met zijn persoonlijke voorkeur. Nu hij Koning is, kan hij dat onderscheid niet meer maken en zal hij er moeten zijn voor iedereen, voor alle Nederlanders, zonder mening, zonder oordeel.
Een Koning heeft in onze parlementaire democratie per definitie geen oordeel, maar de natuurlijke en vanzelfsprekende manier waarop Willem-Alexander aan die niet-oordelende rol invulling geeft, vind ik indrukwekkend.

Het ontwerpproces

Dit idee van onpartijdigheid is het uitgangspunt voor het ontwerp van deze penning.
Als Prins Willem-Alexander de watermanager straalde hij uit dat hij goed in z’n vel zat. Dat lijkt onveranderd nu hij Koning is.
Daardoor heb ik het gevoel dat hij nog steeds de watermanager is. Weliswaar niet meer letterlijk in zijn functie van beheerder en beschermer van het water, maar in de zin dat hij de kwaliteiten en eigenschappen van water gebruikt om goed te communiceren: stromend, schoonmakend, helder, zacht en verbindend.
Bijna als vanzelf zag ik de penning voor me als een golfje. Een cirkelvormig golfje zou te weinig beweging in zich hebben, daarom werd het een ovaal. Ook moest het golfje dun zijn om de associatie van water voldoende op te roepen.
De tekst die ik had gekozen ‘Een Koning om te verbinden’, heb ik keer op keer uitgetekend binnen het ovaal. In de eerste serieuze versie waren de letters op sommige plaatsen met elkaar verbonden. Gaandeweg zijn die verbindingen, die als soort versiering werkten, verdwenen. Ik vond het belangrijker dat het sober werd. Geen toeters en bellen, maar wel verfijnd.
De letters hadden hun vorm en plek gevonden op het vlak met daarboven de Nederlandse Kroon. Toen viel me opeens op dat er in de woorden die onder elkaar stonden verticaal het woord OOR te lezen was. Dat ervoer ik als een cadeautje.
De O van KONING boven de O van OM die weer boven de R van VERBINDEN staat. Zo kreeg, door het woord OOR, de zin ‘een Koning om te verbinden’ meer betekenis. Er stond nu ‘een luisterende Koning’ of ‘een Koning die wil verbinden, luistert’.
Om die ervaring ook bij de kijker op te roepen heb ik die drie letters verdiept in het veld aangebracht en de rest van de tekens opliggend gemaakt.
Luisteren is een emotionele en empathische beweging van mens tot mens. Niet een hiërarchische, maar een horizontale verbinding. Deze kant van de penning heeft daarom een horizontale opmaak, die wordt versterkt door de ovale vorm van de penning.
Zo ontstond een stil beeld. Of misschien beter gezegd, een neutraal beeld. Ik realiseerde me op dat moment dat de golf niet alleen een watergolf is, maar ook een geluidsgolf.

De portretzijde moest ik nu met de tekstzijde in evenwicht gaan brengen. In elk geval moest het een portret en profil zijn om de stroom van het golfje te ondersteunen. Een portret en face, of driekwart, zou een andere kijkrichting dan de richting van de golf hebben. Dat zou onrust in het beeld brengen.
Daarnaast moest ik op deze portretzijde nog een flink aantal letters een plek zien te geven. Namelijk KONING WILLEM-ALEXANDER KONING DER NEDERLANDEN.
Het leek wel of de rechterkant van de tekstzijde, die wat boller is dan de linkerkant, al een beetje het reliëf van de zijkant van zijn gezicht had. Daardoor vloeide zijn profiel moeiteloos samen met het rechter deel van de ovaal. Heel natuurlijk.
Ik had daarna veel tijd nodig om zijn hoofd de soberheid van de tekstzijde te geven; ook om het goed te laten lijken en de juiste uitdrukking te geven.
Voor de letters leek toen geen plaats meer te zijn. Ze blokkeerden letterlijk zijn blik.
Uiteindelijk vond ik deze oplossing: vier zinnetjes in een klein corps, een kwart slag gedraaid. Samen als het ware een verticaal blokje. Een soort koninklijk zegel.
Hier paste dus een meer verticale opmaak, de tekst en de lijn van zijn profiel. De functie van Koning is tenslotte wel hiërarchisch. Hij staat boven de partijen.

VPK, 2014 en mijn initialen SB zijn verwerkt als randschrift. Mooi klein en niet op één van beide zijden. Dat zou storend zijn geweest.

Toen ik de vele details bekeek in het voltooide model, vroeg ik me af of de detaillering in het wasmodel wel goed bewaard zou blijven? En hoe zou de kwaliteit van het bronsgietsel uitpakken?
Het was een spannend moment om bij RP2 in Etten-Leur de eerste bronsgietsels te beoordelen.
De gietsels bleken prachtig scherp te zijn geworden. Wel ontstond er bij elk gietsel enige porositeit in de huid van het brons. Dat heeft als gevolg dat ik elk bronsgietsel apart moet bewerken voordat het gepatineerd kan worden.
Voor het patin wilde ik een egale kleur die er niet te dik en licht transparant op ligt. Alleen met dit zachte groen kreeg ik het juiste effect. Heel rustig opgebouwd met een sterk verdunde oplossing kopernitraat.
Alle onderdelen van de penning blijven op deze manier even belangrijk en er ontstaat ondanks de opgebrachte was geen hoogglans op het oppervlak.

Met water als uitgangspunt heb ik een in alle opzichten lichte en Koninklijke penning willen maken die, ondersteund door zijn golfvorm, op de hand een driedimensionale en dynamische indruk wekt.